Kveðja til Jóns Bergssonar á Ketilsstöðum. Fæddur: 25. júní 1933 - Dáinn: 23. júlí 2008.
Hestamannafélagið Freyfaxi var stofnað árið 1952. Einn af
stofnfélögum þess var Jón Bergsson á Ketilsstöðum á Völlum. Jón tók
virkan þátt í starfi félagsins frá byrjun. Hann var formaður þessi í
nokkur ár, sat í stjórn um árabil og var margoft fulltrúi þess á
ársþingum Landssambands hestamannafélaga. Hann var einnig í stjórn LH
um nokkurt skeið. En þótt Jón tæki drjúgan þátt í félagsstarfinu og
ræktaði þar með skyldur sínar við samfélagið, þá var það fyrst og
síðast áhugi hans á hrossarækt sem dreif hann áfram.
Frá upphafi var það á stefnuskrá Freyfaxa að gangast fyrir kynbótum
hrossa. Þar var Jón í lykilhhlutverki. Hann var í áratugi leiðtogi og
ímynd hrossaræktar á Fljótsdalshéraði og Austurlandi, og mun verða
lengi enn. Hrossaræktin var hugsjón sem hann kvikaði aldrei frá.
Frumkvöðull á landsvísu
„Ef ég einhverntíma dey,“ var setning sem Jón á Ketilssstöðum hafði á
takteinum. Hún lýsir manninum; kímnigáfu hans og afstöðu til lífsins.
Æðruleysi! Hann átti von á fimm folöldum þegar hann lést. Áralöng
veikindi og lömun slógu hann ekki út af laginu. „Hvað ætlar þú að leiða
margar í sumar?“ var spurning sem hann kastaði gjarnan á félaga sem
heimsóttu hann á hjúkrunarheimilið, þar sem hann dvaldi síðustu
æviárin. „Ég ætla að leiða fimm,“ sagði hann svo um hæl, þótt flest
benti til að honum myndi ekki endast aldur til að sjá folöldin fæðast.
Jón markaði djúp spor hvað varðar hrossarækt og hestamennsku, ekki bara
á Austurlandi, heldur á landsvísu. Hann var frumkvöðull.
Hann var með þeim fyrstu til að hefja sérhæfðan hrossabúskap hér á
landi. Hann var þó ekki einn á þeim tímapunkti, því sonur hans Bergur
Jónsson var þá kominn til skjalanna, dugnaðarforkur til allra verka og
með bestu reiðmönnum landsins. Það þótti ekki árennilegt á þeim tíma að
setja allt sitt traust á „merarnar“. Það var engin meðgjöf í þeim
búskap, hvorki beingreiðslur né trygg sala á afurðum. Það var heldur
ekki eins og Ketilsstaðir væru í miðri hringiðu hestamennskunnar,
langan veg frá því svæði þar sem hrossasölu er helst von. En þeir
feðgar héldu sínu striki. Jón efaðist aldrei um þau verðmæti sem felast
í íslenska hestinum og að hrossabúskapur gat vel orðið alvörubúgrein.
Það er engin spurning að einurð og trúfesta Jóns á Ketilsstöðum við
hugsjón sína hefur haft mikla þýðingu fyrir hestamennsku og hrossarækt á Austurlandi.
Jón var ókrýndur leiðtogi hestamanna á Austurlandi. Hrossin frá Ketisstöðum voru, og eru, í fremstu röð. Allir hestamenn í landinu vissu hver Jón á Ketilsstöðum var. Það var þó langt frá því að hann silgdi alltaf lygnan sjó. Það gustaði oft um hann. Hann var skapheitur, átti ættir til þess. Hann var ekki allra viðhlægjandi í þeim tilgangi að afla sér vinsælda. Hann hafði ákveðnar skoðanir og valdi orðum sínum ekki alltaf mildilegasta búninginn ef svo bar undir. En það var bara önnur hliðin á Jóni. Hin hliðin var full af húmor, stríðni, hlýju og trausti. Hann var sérlega skemmtilegur sögumaður og hafði sjálfur gaman að sögum. Í góðra vina hópi lék hann á alls oddi. Þegar hann hló streymdu tárin niður kinnarnar. Í fjölmenni var hann hlédrægari, sagði fátt en fylgdist vel með. Hann var elskaður af fjölskyldu sinni. Eldhúsið á Ketilsstöðum er samkomustaður eins og þeir gerast hlýlegastir og skemmtilegastir hjá íslenskri alþýðu. Það er í senn veitingastaður, fundarstaður og skemmtistaður. Þar ræður eiginkona Jóns, Elsa Þorsteinsdóttir ríkjum. Hestamenn hafa jafnan verið þar auðfúsugestir og margir eigum við þaðan góðar minningar: Ærslafullar, ljúfar, — og hestapólitískar!
Dýrmætur arfur
Jón Bergsson á Ketilsstöðum var fyrst og síðast hestamaður og hrossabóndi. Þótt hann byggi við blandaðan búskap lengst af, þá var það hrossaástríðan sem knúði hann áfram. Hann var fæddur og uppalinn í hestamanna fjölskyldu. Móðurafi hans, Hallgrímur Þórarinsson á Ketilsstöðum, var annálaður hestamaður og snilldar reiðmaður. Hallgrímur átti gæðinga. Þar á meðal Fálu 1286 frá Ketilsstöðum, sem var móðir Ljónslappar 1817 frá Ketilsstöðum, formóður Ketilsstaðahrossanna. Hvort tveggja tók Jón í arf frá afa sínum, reiðmennskuna og hrossin. Hann gat talið æviárin á fingrum annarrar handar þegar hann lagðist í ferðalög með afa sínum um sveitir Austurlands. Hallgrímur hafði þann starfa í mörg ár að mæla fyrir jarðarbótum hjá bændum á Austurlandi.
Hann fór oft um langan veg á hestum og túrarnir tóku stundum nokkra daga. Það fór það orð af honum að hann riði jafnan á viljugu og færi geyst. „Fála var andskotans voða mikið hross, mikil fjörhryssa og flott,“ sagði Ingimar Sveinsson á Hvanneyri, náfrændi Jóns, eitt sinn í viðtali. „Hún var ákaflega fim og það skipti engu máli hvernig veg hún fór, það var allt slétt fyrir henni.“ Ljónslöpp var lík móður sinni og fékk svipaða umsögn hjá þeim sem þekktu hana. Þegar Hallgrímur lést árið 1947 kom Ljónslöpp í hlut Jóns.
Grunnur sterkra stofna
Ljónslöpp var alltaf í fyrsta sæti í huga Jóns. Hún var besta hrossið sem hann komst á bak á um ævina. Það hefur að sjálfssögðu aukið gildi hennar í augum hins unga hestamanns á sínum tíma að hún var undan fyrsta reiðhestinum hans, Blesa frá Ketilsstöðum, sem hann fékk að gjöf sem folald frá Hallgrími afa. Bæði Fála og Blesi voru að mestu Skagfirskra ætta. Fála frá Uppsölum í Skagafirði og Blesi sonarsonur Sörla 71 frá Svaðastöðum. Undan Ljónslöpp fékk Jón nokkur afkvæmi. Þrjú þeirra lögðu grunninn að hrossaræktinni á Ketilsstöðum. Það voru hryssurnar Ljóska og Rauðka frá Ketilsstöðum, og stóðhesturinn Glói 582 frá Ketilsstöðum.
Öll voru þessi þrjú undan Lýsingi frá Voðmúlastöðum, sem var umdeildur stóðhestur á sínum tíma. Góðir reiðmenn mátu hann mikils. Jón var einn þeirra. Lýsingur var ör hestur og geðríkur. Hann hafði óhemju góða hófa og fætur, sem hann bar hærra en önnur hross í þá daga. Viljugur og úthaldsgóður svo af bar. Þessir eiginleikar hafa haldist sterkt í Ketilsstaðahrossunum. Önnur þáttaskil urðu í hrossaræktinni á Ketilsstöðum þegar Ófeigur frá Hvanneyri kom til sögunnar og stóðhesturinn Máni frá Ketilsstöðum varð til. Máni reyndist afburðavel í ræktuninni á Ketilsstöðum og fékk 1. Verðlaun fyrir afkvæmi aðeins níu vetra. Örfáir stóðhestar hafa náð þessum árangri svo ungir, þar á meðal eru Höfða-Gustur 923 frá Sauðárkróki og Sær frá Bakkakoti. Enginn stóðhestur undan Mána náði verulegum hæðum, en margar dætur hans hafa reynst góðar kynbótahryssur.
Helstu sigrar
Of langt mál væri að telja upp alla þá framúrskarandi gæðinga sem komið hafa frá hrossaræktarbúinu á Ketilsstöðum. Aðeins skal drepið á því helsta. Afkæmasýning Mána frá Ketilsstöðum á Fjórðungsmóti Austurlands á Fornustekkum 1984 og síðan á Landsmóti á Hellu 1986 markaði vissulega þáttaskil í sögu búsins. Afkvæmi hans voru án nokkurs efa í fremstu röð gæðinga á landsvísu. Hæst reis frægðarsól Ketilsstaðahrossanna hins vegar á Landsmóti hestamanna á Vindheimamelum 1990. Þá varð efstur í A flokki gæðinga Muni frá Ketilsstöðum, sonur Mána. Muni var í eigu Hallgríms Bergssonar, bróður Jóns, sem hefur ræktað hross af sama meiði. Annað afkvæmi Mána, Hugmynd frá Ketilsstöðum varð í sjötta sæti.
Hugmynd hefur síðan sannað sig að vera ein af betri ræktunarhryssum landsins. Hún á sex afkvæmi með fyrstu verðlaun. Þar á meðal stóðhestinn Hjörvar frá Ketilsstöðum, sem h l a u t á sínum tíma 8,77 fyrir hæfileika, þar af einkunnina 10 fyrir skeið, sem er fágætt. Árið 1998 var gott ár hjá Ketilsstaðamönnum. Þá komu í kynbótadóm mörg góð ung hross frá búinu, þar á meðal Ljónslöpp (yngri) frá Ketilsstöðum, sem er móðir stóðhestsins Tjörva frá Ketilsstöðum. Þetta ár hlaut hrossaræktarbúið á Ketilsstöðum titilinn ræktunarbú ársins, valið af Bændasamtökum Íslands. Þriðji stóðhesturinn sem hefur sett verulegt mark á ræktunina á Ketilsstöðum er Gustur frá Hóli í Eyjafirði. Ketilsstaðamenn hafa verið einstaklega heppnir með þennan hest og fengið undan honum fjölda góðra hrossa.
Kærar þakkir
Ennþá eru hrossin frá Ketilsstöðum í fremstu röð. Síðustu árin hertu þeir feðgar, Jón og Bergur, tökin á vali ræktunargripa jafnt og þétt. Metnaður þeirra, framsýni og góður árangur hefur verið öðru ræktunarfólki á Austurlandi hvatning. Jón Bergsson sýndi það með ævistarfi sínu að þrautseigja og vilji er það sem til þarf. Hann var trúr sinni hugsjón og fylgdi henni til síðasta dags. Ofurtrú hans á íslenska hestinum og ræktun hans var þó á stundum talin óðs manns æði. Árið 2003 fór hann sína fyrstu og einu utanlandsferð um ævina. Það var á heimsmeistaramót íslenskra hesta, sem þá var haldið Danmörku. Hann átti ekki orð til að lýsa því sem fyrir augu bar. Þarna var íslenski hesturinn í öllum sínum dýrðarljóma. Þúsundir aðdáenda víðs vegar að úr heiminum voru þar saman komir til að hylla eftirlæti sitt. Umgjörðin og stemmningin var engu lík. Þetta var stórkostleg hátíð. Þarna sá hann hvað fólk átti við þegar talað er um að íslenski hesturinn sé besti íslenski ambassadorinn. Þegar hann hélt heim á leið var enginn efi lengur í hans huga. Hann sagði þá: „Það var gott að sjá þetta. Núna sé ég ekki eftir einni einustu mínútu sem ég hef eitt í hrossin um dagana.“ Hafðu þökk fyrir þitt ævistarf Jón Bergsson.
Stjórn og félagar í Hestamannafélaginu
Freyfaxa.